NEKI ASPEKTI USTAVNOG POLOŽAJA PREDSJEDNIKA REPUBLIKE U DRŽAVAMA NASTALIM DISOLUCIJOM JUGOSLAVIJE U SVJETLU KOMPARATIVNOG PRAVA
DOI:
https://doi.org/10.56461/SPZ_25105KJKljučne reči:
predsjednik republike, izbor, veto, promulgacija, raspuštanje parlamenta.Apstrakt
U svakoj državi sa republikanskim oblikom vladavine, pa tako i u novonastalim državama na području Jugoslavije (Sloveniji, Hrvatskoj, Makedoniji, Srbiji, Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini), ustavne odredbe koje se odnose na predsjednika republike regulišu način izbora, dužinu mandata, odgovornost i njegova ovlašćenja, uključujući i ona prema zakonodavnoj i izvršnoj vlasti (parlamentu i vladi). U ovom radu analiziraćemo ustavni položaj predsjednika republike u šest novonastalih država na području Jugoslavije u pogledu načina izbora, trajanja mandata, u vezi s tim utvrđivanja odgovornosti, te ovlašćenja prema parlamentu. Dijeleći istu jugoslovensku istoriju, ove novonastale države razvijaju svoje ustavne sisteme u različitim pravcima, kombinujući elemente parlamentarnog, ali i polupredsjedničkog sistema. Posebnu pažnju zavređuje Bosna i Hercegovina, kao jedina složena država, sa dva entiteta koji imaju ustav, šefa države, a koje ćemo takođe obuhvatiti ovom analizom. Cilj rada je da prikažemo sličnosti, ali i razlike u ovlašćenjima predsjednika republike u pogledu zakonodavne vlasti, kroz prizmu teorijskih okvira oblika državne vlasti, posebno ističući pojedina specifična rješenja koja ispoljavaju analizirane države – bivše jugoslovenske republike. Osim međusobne komparacije predsjednika republike u navedenim državama, položaj predsjednika republike ćemo razmatrati i u svjetlu ovlašćenja šefa države u pojedinim zemljama Istočne Evrope (Letoniji, Litvaniji, Estoniji, Češkoj, Slovačkoj), koje su takođe nastale disolucijom zajedničke države u kojoj su bile do devedesetih godina prošlog vijeka, kao i u nekoliko drugih država koje su zbog napuštanja koncepta socijalističke ustavnosti donijele nove ustave (Poljskoj, Mađarskoj, Rumuniji).
##plugins.generic.usageStats.downloads##
Reference
Abolina, I. 2018. Presidential Suspensive Veto Decision-Making Practice in Latvia: Valdis Zatlers and Andres Berzinš. In: Nordsci Conference on Social Sciences (Book 2, Vol. I). Sofia, pp. 471-479. https://doi.org/10.32008/NORDSCI2018/B2/V1/51
Đorđević, Đ. M. 2021. The presidents of the Baltic States: Comparative overview. Strani pravni život, LXV (4), pp. 621-630. https://doi.org/10.5937/spz65-35047
Garlicki, L.L. 1997. The Presidency in the New Polish Constitution. East European Constitutional Review, 6(2-3), pp. 81-89.
Golić, P. D. 2020. Kolektivni šef države i sistem vlasti – bosanskohercegovačka rešenja u svetlu uporednog prava. Strani pravni život, LXIV (2), pp. 27-42. https://doi.org/10.5937/spz64-26529
Golić, P. D. 2021. Ustavnopravni položaj predsednika Republike Srpske u svetlu uporednog prava. Strani pravni život, LXV (2), pp. 231-247. https://doi.org/10.5937/spz65-31015
Ismayr, W. 2010. Die politischen Systeme Osteuropas im Vergleich. In: Ismayr, W. (ed.), Die politischen Systeme Osteuropas, 3rd ed. Wiesbaden: Vs Verlag, pp. 9-78.
Jovanović, M. 2009. Političke institucije u političkom sistemu Srbije. Beograd: Institut za političke studije.
Kaučič, I. 2006. Predsednik republike med ustavo in politično prakso. Podjetje in delo, 32(6/7), pp. 1615–1628.
Kaučič, I. 1995. Funkcija predsednika republike in državni zbor. U: 1. Strukovno srečanje pravnikov s područja javnega prava, Brdo pri Kranju, 28. in 29. november, 1995. Ljubljana : Inštitut za javno upravo, pp. 257-272.
Klimovski, S. et al. 2012. Ustavno pravo. Skoplje: Prosvetno delo.
Krouwel, A. 2003. Measuring Presidentialism and Parliamentarism: An Application to Central and East European Countries. Acta Politica, 38(4), pp. 333-364. https://doi.org/10.1057/palgrave.ap.5500041
Kutlešić, V. 1991. Suspenzivni veto u Ustavu Srbije u svetlu komparativnog prava. Strani pravni život, 2-3, pp. 19-27.
Marković, G. 2011. Pravna priroda sistema državne vlasti u Bosni i Hercegovini. Pravna riječ, 27, pp. 183-198.
Marković, G. 2007. Institucija šefa države u Bosni i Hercegovini i komparativno. Pravna riječ, 10, pp. 261-280.
Marković, R. 2007. Ustavni sud u Ustavu Republike Srbije od 2006. godine. Anali Pravnog fakulteta u Beogradu, 55(2), pp. 19-46.
Orlović, S. 2008. Ustavni sud u pravu i politici. Srpska politička misao, 22(4), pp. 239-252. https://doi.org/10.22182/spm.2242008.11
Pavlicek, V. & Kindlova, M. 2006. The Czech Republic. In: Kortmann, C., Fleuren, J. & Voermans, W. (eds.). Constitutional Law of 10 EU Member States: The 2004 Enlargement. Leiden: Kluwer Law International, pp. 1-74.
Pejković, M. 2010. Položaj šefa države u političkom sistemu Srbije. Srpska politička misao, 28(2), pp. 101-119. https://doi.org/10.22182/spm.2822010.5
Pejić, I. 2018. Podela vlasti u ustavnom sistemu Srbije: mogućnost ravnoteže. U: Simović, D. & Šarčević, E. (ur.), Parlamentarizam u Srbiji. Sarajevo: Centar za javno pravo, pp. 33-53.
Petrov, V. 2018. O nekim opštim mestima u poimanju sistema vlasti uopšte i u Republici Srbiji. U: Simović, D. & Šarčević, E. (ur.). Parlamentarizam u Srbiji. Sarajevo: Centar za javno pravo, pp. 13-33.
Pilipović, M. 2023. (Ne)mogućnosti raspuštanja predstavničkih organa u Bosni i Hercegovini. U: Mirjanić, Ž. (ur.), Zbornik radova sa Međunarodnog naučnog skupa „Izazovi i perspektive razvoja pravnih sistema u XXI vijeku” Tom I, (III) 3. Banja Luka: Pravni fakultet Univerziteta u Banjoj Luci, pp. 243-263.
Radojević, M. 2007. Institucija predsednika Republike u novom ustavu Srbije. Politička revija, 2-4, pp. 629-646.
Ribarič, M. 1996. Predsednik republike v procesu političnega odločanja. U: II Strukovno srečanje pravnikov s područja javnega prava, Rogaška Slatina, 26. in 27. november 1996. Ljubljana : Inštitut za javno upravo, pp. 79-106. Dostupno na: www.2gov.si/up-rs/1992-2002/mk.nsf/0/64db9f95aa917a17c125678d0065f5cb.
Ribičič, C. 2004. Predsednik Republike kot element stabilnosti v parlamentarnem sistemu. U: X Dnevi javnega prava (Zbornik referatov). Portorož: Inštituta za javno upravo, pp. 83-93.
Simović, D. 2011. (Ne)dovoljno racionalizovani parlamentarizam mitrovdanskog ustavotvorca. U: Petrović, M. (ur.). Zbornik radova: Ustav Srbije – pet godina posle (2006-2011). Niš: Pravni fakultet u Nišu i Pravni fakultet u Кragujevcu, pp. 185-199.
Simović, D. 2008. Polupredsednički sistem. Beograd: Pravni fakultet Univerziteta u
Beogradu.
Simović, D. & Petrov, V. 2018. Ustavno pravo. Beograd: Kriminalističko-policijska akademija.
Smerdel, B. 2007. Ekspertski tekst Ustava Crne Gore. U: Šarčević, E. (ur.). Ustavno zaokruživanje države: U susret novom Ustavu Crne Gore. Beograd: Fondacija Heinrich Böll – Regionalni ured za Jugoistočnu Evropu, pp. 111-122.
Šarčević, E. 2007. Podjela vlasti u ekspertskom tekstu Ustava Crne Gore. U: Šarčević, E. (ur.). Ustavno zaokruživanje države: U susret novom Ustavu Crne Gore. Beograd: Fondacija Heinrich Böll – Regionalni ured za Jugoistočnu Evropu, pp. 21-82.
Šturanović, P. 2017. Zakonodavna nadležnost skupštine u savremenom parlamentarnom sistemu. Podgorica: Službeni list Crne Gore.
Šuković, M. 2010. Koncepcija i sadržina Ustava Crne Gore od 2007. godine – prilog raspravi o ulozi, funkcijama i odgovornosti države u savremenosti. Podgorica: Crnogorska akademija nauka i umjetnosti.
Šuković, M. 2009. Ustavno pravo. Podgorica: CID.
Tsebelis, G. & Rizova, T. P. 2007. Presidential Conditional Agenda Setting in the Former Communist Countries. Comparative Political Studies, 40(10), pp. 1155-1182. https://doi.org/10.1177/0010414006288979.
Pravni izvori
Ustav Republike Slovenije. Službeni glasnik Republike Slovenije, br. 33/91-I, 42/97 – UZS68, 66/00 – UZ80, 24/03 – UZ3a, 47, 68, 69/04 – UZ14, 69/04 – UZ43, 69/04 – UZ50, 68/06 – UZ121,140,143, 47/13 – UZ148, 47/13 – UZ90,97,99, 75/16 – UZ70a i 92/21 – UZ62a, Pravno-informacijski sistem Republike Slovenije. Dostupno na: https://pisrs.si/pregledPredpisa?id=USTA1, 12. 5. 2024.
Ustav Republike Hrvatske Narodne novine, broj 56/90, 135/97, 113/00, 28/01, 76/10 i 5/14 (prečišćen tekst). Ustavni sud Republike Hrvatske. Dostupno na: https://www.usud.hr/sites/default/files/dokumenti/Redakcijski_prociscen_tekst_Ustava_Republike_Hrvatske_Ustavni_sud_Republike_Hrvatske_15._sijecnja_2014_.pdf, 12. 5. 2024.
Ustav Crne Gore, Službeni list CG, br. 1/2007 i 38/2013 - Amandmani I-XVI) (prečišćen tekst). Ministarstvo javne uprave. Dostupno na: https://www.gov.me/dokumenta/8001ff01-60bd-451a-be3f-83e7b71e112a, 12. 5. 2024.
Ustav Republike Srbije, Službeni glasnik RS, br. 98/2006, 16/2022. Dostupno na: https://www.paragraf.rs/propisi_download/ustav_republike_srbije.pdf, 12. 5. 2024.
Ustav Severne Makedonije, Službeni list SM, br. 1/92, 31/98, 91/01, 84/03, 107/05, 3/09, 49/11, 6/19, 36/19 – Prečišćen tekst.
Ustav Bosne i Hercegovine. Aneks IV Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i Službeni glasnik BiH, br. 25/2009 - Amandman I, Parlamentarna skupština Bosne i Hercegovine. Dostupno na: https://parlament.ba/data/dokumenti/pdf/vazniji-propisi/Ustav%20BiH%20-%20B.pdf, 12. 5. 2024. Ustav Republike Srpske. Narodna skupština Republike Srpske. Dostupno na: https://www.narodnaskupstinars.net/sites/default/files/upload/dokumenti/ustav/lat/ustav_republike_srpske.pdf, 12. 5. 2024.
Ustav Federacije BiH, Službene novine FBiH, br. 1/1994, 1/1994 - Amandman I, 13/1997 - Amandmani II-XXIV, 13/1997 - Amandmani XXV i XXVI, 16/2002 - Amandmani XXVII-LIV, 22/2002 - Amandmani LVI-LXIII, 52/2002 - Amandmani LXIV-LXXXVII, 60/2002 - ispr. Amandmana LXXXI, 18/2003 - Amandman LXXXVIII, 63/2003 - Amandmani LXXXIX-XCIV, 9/2004 - Amandmani XCV-CII, 32/2007 - ispr., 20/2004 - Amandmani CIII i CIV, 33/2004 - Amandman CV, 71/2005 - Amandmani CVI-CVIII, 72/2005 - Amandman CVI, 88/2008 - Amandman CIX, 79/2022 - Amandmani CX-CXXX, 80/2022 - ispr. i 31/2023 - Amandman CXXXI (neformalni prečišćeni tekst). Ustavni sud Federacije BiH. Dostupno na: https://www.ustavnisudfbih.ba/bs/dokumenti/ustav_precisceni_tekst%20najnoviji%20do%20CXXX%20bos.pdf, 12. 5. 2024Ustav Estonije - Constitution of Estonia 1992 (rev. 2015). Dostupno na https://www.constituteproject.org/constitution/Estonia_2015, 12. 5. 2024.
Ustav Litvanije – Constitution of Lithuania 1992 (rev. 2019). Dostupno na: https://www.constituteproject.org/constitution/Lithuania_2019, 12. 5. 2024.
Ustav Letonije – Constitution of Latvia 1922 (reinst.1991, rev. 2016). Dostupno na: https://www.constituteproject.org/constitution/Latvia_2016, 12. 5. 2024.
Ustav Mađarske – Constitution of Hungary 2011(rev. 2016). Dostupno na:
https:// www.constituteproject.org/constitution/Hungary_2016, 12. 5. 2024.
Ustav Poljske – Constitution of Poland 1997 (rev. 2009). Dostupno na: https://www.constituteproject.org/constitution/Poland_2009, 12. 5. 2024.
Ustav Češke – Constitution of Czech Republic 1993 (rev. 2013). Dostupno na: https:// www.constituteproject.org/constitution/Czech_Republic_2013, 12. 5. 2024..
Ustav Slovačke – Constitution of Slovakia 1992 (rev. 2017). Dostupno na: https:// www.constituteproject.org/constitution/Slovakia_2017.
Ustav Rumunije – Constitution of Romania 1991 (rev. 2003). Dostupno na: https://www.constituteproject.org/constitution/Romania_2003.
Zakon o predsedniku Republike Srbije,Službeni glasnik RS, br. 11/2007.
Poslovnik Predstavničkog doma Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine,Službeni glasnik BiH, br. 79/2014, 81/2015, 97/2015, 78/2019, 26/2020, 53/2022, 59/2023.
Poslovnik Doma naroda Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine, Službeni glasnik BiH, br. 58/2014, 88/2015, 96/2015 i 53/2016.
Poslovnik o radu Predsjedništva Bosne i Hercegovine, Službeni glasnik BiH, br. 10/2013, 32/2013 i 22/2014)
Poslovnik o radu Doma naroda Parlamenta Federacije BiH. Dostupno: na https:///parlamentfbih.gov.ba/v2/userfiles/file/poslovnika_o%20_radu/POSLOVNIK%20O%20RADU_bos.pdf, 12. 5. 2024.
